انواع مرخصی در قانون کار و پاسخ به 16 سوال متداول در مورد مرخصی
در این مقاله به طور کامل موارد مربوط به انواع مرخصی را مطرح می کنیم و به 16 سوال متداول در این حوزه با توجه به قانون کار پاسخ می دهیم.
الف) انواع مرخصی: مرخصی استحقاقی و روزهای تعطیل رسمی
سوال1: تعداد روزهای مرخصی استحقاقی در سال چند روز است؟
مرخصی استحقاقی روزهایی در ماه است که شاغل می‌تواند در محل کار حاضر نشده بدون آنکه از حقوق وی کسر شود. بر طبق ماده 64 مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا یک ماه است. سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد.
سوال2: اگر مدت زمان شروع به کار شخص کمتر از یک سال باشد تعداد روز مرخصی استحقاقی چه تغییری خواهد کرد؟ برای کارگران فصلی چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
برای کار کمتر از یک سال مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می‌شود. همچنین بر طبق ماده 68 میزان مرخصی استحقاقی کارگران فصلی بر حسب ماه های کارکرد تعیین می‌شود.
سوال3: در صورت فوت کارگر مبلغ مربوط به مرخصی استحقاقی پرداخت می‌شود؟
بر طبق ماده 71 در صورت فسخ یا خاتمه قرارداد کار یا بازنشستگی و از کارافتادگی کلی کارگر و یا تعطیل کارگاه مطالبات مربوط به مدت مرخصی استحقاقی کارگر به وی و در صورت فوت او به ورثه او پرداخت می‌شود.
سوال4: در صورتی که شغل کارگر، مشاغل سخت و زیان آور باشد، تعداد روز مرخصی سالیانه چه تغییری خواهد کرد؟
بر طبق ماده 65 مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند 5 هفته می‌باشد. استفاده از این مرخصی، حتی الامکان در دو نوبت در پایان هر شش ماه کار صورت می‌گیرد.
سوال5: مرخصی استحقاقی کارگرانی که شرایط کار آنها به صورت 14 روز کار و 14 روز استراحت می‌باشد (به اصطلاح اقماری) به چه صورت است؟
در صورتی که شرایط کار کارگران به صورت 14 روز کار و 14 روز استراحت باشد، در صورت استفاده از یک روز مرخصی، به میزان کارکرد روزانه موظفی آنان از مرخصی استحقاقی سالیانه کسر می‌شود؛ به عنوان مثال کارگری که در طول روز 12 ساعت ار موظفی انجام می‌دهد در صورت استفاده از مرخصی استحقاقی روزانه، معادل همان ساعت (12 ساعت ) از جمع مرخصی سالیانه وی کسر می‌شود.
سوال6: آیا تعطیلات رسمی‌که ما بین تعطیلات استحقاقی کارگر قرار می‌گیرد جزء مرخصی های استحقاقی آنها محاسبه می‌شود؟
ماده 64 قانون کار، مرخصی استحقاقی سالیانه کارگران را بدون در نظر گرفتن ایام تعطیل، 26 روز کاری محاسبه کرده است. بنابراین چنانچه تعطیلات رسمی بین روزهای مرخصی واقع گردد، جزء مرخصی استحقاقی وی محسوب نمی‌شود.
سوال7: به غیر از تعطیلات رسمی‌کشور، تعطیل رسمی‌خاصی برای کارگران در نظر گرفته شده است؟
طبق ماده 63 قانون کار علاوه بر تعطیلات رسمی‌کشور، روز کارگر (11 اردیبهشت) نیز جزو تعطیلات رسمی‌کارگران به حساب می‌آید.
ب) انواع مرخصی: مرخصی حج
سوال8: آیا مرخصی حج مبانی قانونی دارد؟
بر طبق ماده 67 قانون کار هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق استفاده نماید.
پ) انواع مرخصی: مرخصی ساعتی
سوال9: آیا قانون کار در مورد مرخصی ساعتی نیز مطلبی گفته است؟
مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی است. بر طبق ماده 70 قانون کار مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور می‌شود.
ت) انواع مرخصی: مرخصی بدون حقوق
سوال10: آیا کارگر می‌تواند درخواست مرخصی بدون حقوق ارائه دهد؟
بر طبق ماده 72 نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد. در مبحث تعلیق قرارداد کار و در ماده 16 گفته شده است که قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی های بدون حقوق یا مزد استفاده می‌کنند، در طول مرخصی و به مدت دو سال به حال تعلیق در می‌آید. تبصره: مرخصی تحصیلی برای دو سال دیگر قابل تمدید است.
ج) انواع مرخصی: مرخصی ازدواج و فوت نزدیکان
سوال11: مرخصی ازدواج و فوت نزدیکان چند روز است؟
بر طبق ماده 73 کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از سه روز مرخصی با استفاده از مزد را دارند.الف- ازدواج دایم ب- فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان
چ) انواع مرخصی: مرخصی استعلاجی
سوال12: آیا در صورت استفاده از مرخصی استعلاجی طبق ماده (74) قانون کار توسط کارگر، کارفرما اجاره کسر مدت مرخصی مذکور از مرخصی های استحقاقی کارگر را دارد؟
این مرخصی مخصوص زمان های بیماری بوده و تا بهبودی کامل فرد به تشخیص و تایید پزشک می‌تواند ادامه داشته باشد. در مرخصی استعلاجی فرد بخشی از حقوق خود را دریافت می‌کند. به موجب ماده 74 قانون کار ایام مرخصی استعلاجی با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار و خدمت کارگر محسوب می‌گردد و احتساب آن ایام به عنوان مرخصی استحقاقی توجیه قانونی ندارد. لازم به ذکر است در صورت عدم تایید مرخصی استعلاجی توسط سازمان تامین اجتماعی و یا در مورد سه روز اول آن که غرامت دستمزدی توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت نمی‌شود، احتساب آن ایام به عنوان مرخصی استحقاقی بر مبنای توافق طرفین به منظور ترمیم خلاء خدمتی یا مزدی کارگر خلاف قانون نمی‌باشد.
سوال13: آیا مرخصی استعلاجی سقفی دارد؟
در قانون کار هیچ محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش بینی نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد؛ منتها این نوع مرخصی اعم از کوتاه مدت یا بلندمدت تابع ضوابط و مقررات قانون تامین اجتماعی است، به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و معالج و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا هم جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد شود. (ماده۷۴ قانون کار و ۵۹ قانون تامین اجتماعی). سقف استعلاجی چهار ماه است ولی اگر پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی تائید کنند و مرخصی به یک سال برسد و بیماری صعب الاعلاج باشد کارگر را بازنشسته می‌کنند.
سوال14: پرداخت حقوق و مزایای دوران مرخصی زایمان کارگران بر عهده چه کسی است و آیا به این دوران عیدی و پاداش تعلق می‌گیرد و در صورت مثبت بودن پرداخت آن بر عهده چه کسی می‌باشد؟
در خصوص مرخصی زایمان کارگران، حسب تبصره (1) ماده (76) قانون کار مدت مرخصی استعلاجی که به تایید سازمان تامین اجتماعی می‌رسد جزء سابقه کار کارگر محسوب می‌شود و به موجب مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت غرامت دستمزد کارگران بیمه شده در ایام مرخصی استعلاجی به عهده سازمان تامین اجتماعی است که بر اساس ضوابط و به میزان مقرر در آن قانون پرداخت می‌گردد ضمناً در ایام مذکور مزایایی از قبیل حق اولاد بن، سنوات خدمت، عیدی و مرخصی استحقاقی به کارگر تعلق گرفته و توسط کارفرما باید پرداخت شود.
پیشنهاد می کنیم مقاله نحوه محاسبه عیدی و پاداش پایان سال را مطالعه بفرمایید.
ح) انواع مرخصی: مرخصی های مخصوص بانوان
سوال15: مرخصی دوران بارداری چه شرایطی دارد؟
طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی وغیر دولتی ۹ ماه تمام است. همسران افراد یاد شده (زنان شاغل) نیز از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی از بدو تولد نوزاد برخوردار می‌شوند. البته لازم به ذکر است که در بخش خصوصی و شرکت‌های مشمول قوانین صندوق تامین اجتماعی همچنان مرخصی زایمان برمبنای ۶ ماه به زنان شاغل تعلق می‌گیرد و مرخصی اجباری همسران آنها نیز تنها در صورت تایید کارفرما قابل استفاده است.
مرخصی زایمان جزو سوابق زن کارگر محسوب و در این مدت از طرف سازمان مذکور غرامت ایام بارداری به بیمه شده پرداخت می‌شود. (ماده ۶۷) مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن ۹ ماه است. حقوق این ایام، توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود و کارفرما در لیست وارد می‌کند. براساس تبصره ۱، ماده ۷۵ قانون کار پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن به کار سابق خود باز می‌گردد و این مدت با تائید سازمان تأمین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب می‌شود.
سوال16: مرخصی پاس شیر چه شرایطی دارد؟
براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظور شیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو می‌باشند روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.
