ترازنامه چیست؟ دارایی = بدهی + حقوق صاحبان سهام
ترازنامه یکی از سه سند مهم حسابداری (صورت حساب سود و زیان، ترازنامه و صورت جریانات نقدی) است.
بطور کلی ترازنامه چیست؟ ترازنامه وضعیت مالی یک کسب و کار را به کمک ارائه لیستی از داراییها، بدهیها و حقوق صاحبان سهام در یک نقطه خاص از زمان نشان می دهد.
به عبارت دیگر، ترازنامه نشان دهنده ارزش خالص یک کسب و کار است.
با مطالعه و بررسی ترازنامه دوره‌های متمادی امکان تحلیل وضعیت و شناسایی نقاط ضعف و قوت حاصل می‌شود. همچنین این گزارش می‌تواند به ارائه راه حلی در رابطه با چگونگی تحقق تعهدات مالی شرکت نیز کمک کند. کلیه کسب و کارها جهت شفاف‌سازی عملکرد و گزارش وضعیت شرکت نیازمند ارائه این گزارش به مدیران و ذی نفعان هستند.
پیشنهاد می کنیم بعد از مطالعه این مقاله، مقاله مشکلات گزارشگری مالی مرتبط با ترازنامه و صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد را نیز مطالعه بفرمایید.
معادله ترازنامه یا معادله اساسی حسابداری
این معادله اساس و شاکله ترازنامه را تشکیل می‌دهد.
معادله حسابداری همواره در کلیه وقایع، رویدادهای مالی، داد و ستدها ومعاملات برقرار است.
بر اساس این معادله، تجزیه وتحلیل و همچنین مبنای طبقه بندی عمومی حساب‌ها، تعیین وضعیت مالی و تهیه ترازنامه موئسسات صورت می‌پذیرد.
این معادله بیان می‌کند که مجموع داراییها باید برابر مجموع بدهیها و سرمایه باشد.
برقراری این معادله شرط تراز بودن حساب‌های یک شرکت است. در صورتی که معادله فوق برقرار نباشد مطمئنا در جایی از محاسبات اشتباه رخ داده است.
در این حالت باید حساب‌ها با بررسی اشکالات بر طرف گردد. این موضوع همچنین می‌تواند موجب رد دفاتر قانونی و درنتیجه علی الراس شدن مالیات بر درآمد شود.
در ادامه هر یک از اجزای این معادله و ساختار ترازنامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
ساختار ترازنامه
ترازنامه همچون تمامی صورت‌های مالی دارای قالب‌های متفاوتی بوده که البته تفاوت آن‌ها جزئی و عمدتا به علت ماهیت و ساختار متفاوت سازمان‌ها و صنایع است.
با این حال ، چندین بخش و ایتم اصلی وجود دارد که همیشه در ترازنامه‌های رایج گنجانده شده است. این موارد عمدتا شامل: دارایی‌های جاری، دارایی‌های بلند مدت، بدهی‌های جاری، بدهی‌های بلند مدت و حقوق صاحبان سهام است که در ادامه تشریح می‌گردند.
داراییها
دارایی‌های یک شرکت بر اساس مدت زمان نقد شوندگی در مدت زمان حداکثر یک سال به دو دسته دارایی‌های جاری و ثابت تقسیم بندی می‌شوند.
در ادامه هر یک از این دو دسته به همراه اجزا تشکیل دهنده ان تشریح می‌گردد.
1- دارایی‌های جاری
دارایی جاری یکی از بخش‌های اصلی سمت راست ترازنامه است که ارزش همه دارایی‌هایی را که می‌تواند طی یک سال به صورت معقول به پول نقد تبدیل شود، نشان می‌دهد.
این نوع از داراییها معمولا در دسته‌بندی‌های متعارفی قرار می‌گیرند که برخی از ان‌ها شامل موارد زیر است:
الف) پول نقد
دارایی‌های با بیشترین نقدشوندگی و وجوه نقد در خط اول ترازنامه ظاهر می‌شوند. معادل‌های وجه نقد نیز جز این دسته قرار می‌گیرند، دارایی‌هایی که دارای سررسید کوتاه مدت کمتر از سه ماه هستند یا شرکت می‌تواند با توجه به شرایط ان‌ها را نقد کند.
ب) حساب‌های دریافتنی
این حساب شامل مانده حساب‌های مربوط به درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات است. همچنین بیانگر خالص درآمد ناشی از تمامی حساب‌های مشکوک (که امکان دارد در اینده وصول شوند) است.
با بازپرداخت شرکت‌های دریافتنی حساب، این حساب کاهش یافته و پول نقد به همان میزان افزایش می‌یابد.
ج) موجودی کالا
موجودی شامل ارزش مواد اولیه، کالاهای در جریان ساخت و محصول نهایی می‌شود که در انبارها و بافرهای شرکت موجود است. شرکت از این حساب هنگام گزارش فروش کالاها استفاده می‌کند.
این حساب عموما جهت محاسبه بهای تمام شده کالای فروخته شده در صورت حساب سود و زیان به کار می‌رود.
2- دارایی ثابت
این بخش از داراییها دارای قدرت نقد شوندگی بیش از یکسال بوده و عموما دارای عمر طولانی یا ابدی هستند.
این نوع از داراییها در دو بخش دارایی‌های مشهود و نامشهود دسته‌بندی و بررسی می‌شوند.
الف) دارایی‌های مشهود
دارایی‌هایی که شکل فیزیکی دارند، دارایی مشهود گفته می‌شوند. دارایی های مشهود شامل دارایی‌های ثابت نظیر ماشین‌آلات، ساختمان‌ها، زمین، وسایل نقلیه و … هستند. دارایی‌های مذکور، به استثنای زمین به مرور فرسوده یا در اثر گذشت زمان غیرقابل استفاده می‌شوند. در این صورت اصطلاحاً گفته می‌شود که داراییها مستهلک شده‌اند.
ب) دارایی‌های نامشهود
دارایی‌هایی که ماهیت فیزیکی یا واقعی ندارند، دارایی نامشهود گفته می‌شوند. مالکیت‌های فکری شرکت‌ها (نظیر گواهی ثبت اختراع، حقوق مالکیت معنوی و …)، نام تجاری و قراردادهایی که بعضاً شرکت‌ها پیش‌ازاین بسته‌اند، ازجمله دارایی‌های نامشهود شرکت‌ها را تشکیل می‌دهد. درحالی که دارایی نامشهود ارزش فیزیکی آشکاری برای شرکت ندارد، ولی می‌توانند دلیلی بر ارزشمندی یک شرکت بوده و در موفقیت و شکست بلندمدت شرکت نقش داشته باشند.
بدهیها
بیانگر تعهدات مالی مؤسسه از بابت دارائی‌ها یا خدمات نسیه دریافتنی از دیگران است. این تعهدات عموما یا در گذشته و یا اخیرا ایجاد شده و با انتقال دارائی‌ها یا ارائه خدمات در آینده پرداخت می شوند.
با توجه به زمان و بازه بازپرداخت این تعهدات، بدهیها را در دو دسته جاری و بلند مدت دسته‌بندی می‌کنند.
1- بدهی‌های جاری:
بدهی جاری نوعی از بدهی است که موعد پرداختش یک سال یا کمتر باشد.
تسویه این بدهی به طور معمول از محل دارایی‌های جاری شرکت قابل پرداخت است.
از متداول‌ترین بدهی‌های جاری می‌توان حساب‌های پرداختنی، بخش جاری بدهی بلند مدت، سایر بدهی‌های پرداختنی و … را می‌توان نام برد که در ادامه تشریح می‌شوند.
الف) حساب‌های پرداختنی
حساب‌های پرداختنی نوعی از بدهی است که یک شرکت خود را نسبت به تامین کنندگان کالا یا ارائه دهنده خدمات خریداری شده مدیون می‌کند.
در این حالت شرکت تعهد می‌دهد مبالغ را تا کمتر از یکسال تسویه کند.
یک شرکت در نهایت با تسویه این بدهی با استفاده از دارایی‌های جاری دیون خود را ادا می‌کند.
ب) بخش جاری بدهی‌های بلند مدت
در برخی شرکت‌ها بر سر تخصیص این بخش در بدهی‌های جاری و بلند مدت بحث و جدل وجود دارد.
زیرا در هر صورت با یکدیگر تشابهات و هم پوشانی دارند.
اما انچه مسلم است گاهی اوقات بخشی از بدهی‌های بلند مدت بایستی در سال جاری تسویه شود.
با اینکه که کل بدهی بیش از یک سال سررسید دارد.
به عنوان مثال، اگر شرکتی وام بانکی را در مدت 5 سال بازپرداخت کند، به نظر می رسد این حساب شامل بخشی از آن وام است که تا سال آینده تسویه می‌شود، باشد.
ج) سایر بدهی‌های پرداختنی
شامل ان دسته از تعهداتی است که در زمره حساب‌های پرداختنی قرار نگرفته است.
اما در مدت زمان یک سال یا در یک چرخه عملیاتی برای شرکت بایستی پرداخت شود.
این نوع از تعهدات مالی ممکن است دارای یک نسخه بلند مدت نیز باشد که سررسید ان بیش از یک سال لحاظ شود.
2- بدهی‌های بلند مدت
بدهی بلند مدت به بدهی‌ای که دارای سررسیدی بلند مدت (معمولاً بیش از یک سال) است، اطلاق می‌شود.
چنانچه سررسید بدهی‌های بلند مدت به یک سال یا کمتر کاهش یابد، به بدهی‌های جاری تبدیل می‌شوند.
الف) اسناد پرداختنی
این حساب شامل دیونی است که یک شرکت به موجب فعالیت‌هایی همچون، اجاره، قرارداد تجاری و … متحمل شده است.
این دیون بایستی در مدت زمان بیشتر از یک سال تسویه کند.
ب) اوراق بلند مدت
این حساب شامل باقی بدهی‌های بلند مدت همچون اوراق مشارکت یا قرضه عرضه شده است.
این اوراق معمولا بلند مدت و چند ساله است.
این اوراق پس پایان سر رسید به همراه بهره در نظر گرفته شده پرداخت می‌شود.
حقوق صاحبان سرمایه
این بخش از ترازنامه بیانگر حق و حقوق مالی سهامداران و صاحبان شرکت از دارایی‌های شرکت است. به این صورت که اگر شرکت از محل دارایی‌های خود، بدهیها را تسویه نماید آنچه باقی می‌ماند حقوق صاحبان سهام نام دارد. تعیین درصد بدهی و سرمایه در ساختار دارایی‌های یک شرکت تصمیمی مدیریتی و بلند مدت بوده و سیاست‌های کلی سازمان را تعیین می‌کند.
1- سرمایه
این بخش نشان دهنده ارزش وجوهی است که سهامداران در شرکت سرمایه گذاری کرده‌اند. هنگامی که یک شرکت برای اولین بار تشکیل می شود، سهامداران به طور معمول با سرمایه گذاری مبالغی اساس ان شرکت را پایه گذاری می‌کنند.
در قانون تجارت ایران حداقل سرمایه برای تاسیس یک شرکت یک میلیون ریال است.
2- سود یا زیان انباشته
در هر دوره مالی یک شرکت ممکن است سود خالص حاصل شده را میان صاحبان سهام تقسیم کرده یا بخشی از ان ( گاهی اوقات تمام ان) را به سرمایه‌های خود اضافه کند. در نتیجه این مقدار درصدی از درآمد خالص شرکت است که با توجه به سیاست‌ها و تصمیمات مجمع، شرکت تصمیم به نگهداری آن می گیرد.
سود خالص، سود یا زیان انباشته و سود هر سهم به طور معمول از خروجی صورت حساب سود و زیان است.
