استاندارد حسابداری: تعریف، اهداف و انواع
مقدمه
امروزه علم اقتصاد و مسائل اقتصادی به سرعت در حال تغییر هستند و به علت رابطه حسابداری و علم اقتصاد، حسابداری نیز با مسائل پیچیده و جدیدی روبرو است. همانند تمامی مشاغل، حسابداری نیز قواعد مشخص و کاملی برای روبرو شدن با مشکلات این حرفه دارد. این قواعد استانداردهای حسابداری هستند. در این پست میخواهیم شما را بیشتر با این مسئله آشنا کنیم. با سایت ما همراه باشید.
استانداردهای حسابداری چیست؟
استانداردهای بین المللی حسابداری یا International Accounting Standards (به اختصار IAS)، قوانین و مقررات دنیای حسابداری هستند. در واقع این استانداردها قلمرو فعالیت حسابداران را مشخص می کنند و با ارائه رویه های مشترک و اصول مناسب، در حل مسائل جدید دنیای اقتصاد به حسابداران کمک می کنند. استانداردهای حسابداری تمام جنبه های مالی یک واحد تجاری را بررسی می کنند و راه حل هایی با کیفیت و با بازده بالا برای روبرو شدن با مشکلات ارائه می کنند.
استانداردهای حسابداری در ایران توسط کمیته تدوین استانداردهای حسابداری و بر اساس استانداردهای بین المللی، تدوین و تصویب می شوند. این کمیته یکی از سه کمیته استاندارد گذاری در سازمان حسابرسی است. در زمان نگارش این مقاله تعداد این استانداردها در ایران 41 مورد است که البته برخی از این استانداردها برای مشاغل و صنایع خاصی تدوین شده اند، برای مثال استاندارد شماره 28 با عنوان فعالیت های بیمه عمومی، تنها برای این نوع واحد های تجاری استفاده می شود.
در ایران استانداردهای حسابداری معمولا در سه بخش تدوین می شوند:
- شرح مسئله: در ابتدا باید مسئله و مشکل پیش رو شرح داده شود.
- بحث مستدل: در این بخش برای مقابله و حل مسائل مطرح شده در بخش اول، راه حل های مستدل ارائه می شود.
- ارائه راهکار: پس از بررسی مسئله و ارائه راه حل ها، در نهایت راهکار مناسب ارائه می شود.
اهداف استانداردهای حسابداری
- یکسان سازی صورت های مالی: اصلی ترین هدف استانداردهای حسابداری، یکسان سازی شکل ارائه صورت های مالی در
جهان حسابداریست، آن هم به شکلی درست و با بیشترین بازده ممکن. - افشای درست اطلاعات: اصل افشا از اساسی ترین اصول حسابداریست و افشای درست اطلاعات مهم حسابداری از دیگر
اهداف استانداردهای حسابداری است. - ارائه روش های ارزش گذاری دارایی ها: روش ارزش گذاری دارایی ها و همچنین تعیین میزان درآمد واحد تجاری، بحثی مهم و پرکاربرد در حسابداری است. این مسئله در تعیین ارزش دارایی ها و میزان مالیات پرداختی واحد تجاری تاثیر به سزایی دارد.
ارائه روش های درست و دقیق برای این کار یکی از اهداف استانداردهای حسابداری است. - انتشار خط مشی های حسابداری برای عموم
استانداردهای حسابداری در ایران
همانطور که در بالاتر گفته شد، تا کنون 41 استاندارد حسابداری توسط سازمان حسابرسی تدوین، تصویب و منتشر شده است.
در این جا به اختصار با این 41 استاندارد آشنا می شویم:
استاندارد شماره 1: ارائه صورت های مالی (تجدیدنظر شده 1397)
این استاندارد مبنا و شکل پایه ارائه صورت های مالی را مشخص می کند. هدف اصلی این استاندارد یکسان سازی صورت های مالی عمومی است تا در صورت نیاز بتوان آن ها را با صورت های مالی سال قبل همان واحد تجاری یا صورت های مالی دیگر واحد های تجاری مقایسه کرد. در این استاندارد، رهنمود هايي درباره ساختار و حداقل الزامات مربوط به محتوای صورت های مالی تعیین شده است. در بند 140 این استاندارد تصریح شده است که این استاندارد مطابق استاندارد بین المللی حسابداری 1 (IAS 1) است.
استاندارد شماره 2: صورت جریانهای نقدی (تجدیدنظرشده 1397)
جریان های نقدی از مهم ترین مبناها جهت ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد نقدینگی و استفاده از آن است.
استفاده کنندگان از صورت های مالی می توانند این اطلاعات را از طریق صورت جریان های نقدی به دست آورند.
هدف این استاندارد تدوین الزاماتی جهت ارائه صورت جریان های نقدی است.
استاندارد شماره 3: درآمد عملياتي
درآمـد عملياتي عبـارت است از درآمدي كـه از فعاليت هاي اصلي و مستمر واحد تجاري حاصل می‌گردد.
در این استاندارد تعیین زمان شناخت درآمد مور بررسی قرار گرفته است.
استاندارد شماره 4: ذخاير، بدهيهاي احتمالي و داراييهاي احتمالي (تجدیدنظر شده 1384)
در این استاندارد پیشامد های احتمالی بررسی می شود. هدف این استاندارد اطمینان از انتخاب روش های درست جهت شناسایی، اندازه گیری و افشای ذخاير، بدهيهاي احتمالي و داراييهاي احتمالي در یادداشت های توضیحی است.
استاندارد شماره 5: رویدادهای بعد از تاریخ ترازنامه (تجدیدنظر شده 1384)
رویدادهای بعد از تاریخ ترازنامه، رویدادهای مطلوب و نامطلوبی هستند که بین تاریخ ترازنامه و تاریخ تأیید صورتهای مالی رخ می‌دهد. هدف این استاندارد تعیین الزمات جهت شناسایی و افشای این رویداد هاست.
استاندارد شماره 6: گزارش عملكرد مالي
هدف اين استاندارد ملزم كردن واحدهاي تجاري به انعكاس مشخص و بارز برخي عناصر عملكرد مالي است تا به درك استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي از عملكرد مالي واحد تجاري طي يك دوره كمك كند و مبنايي جهت ارزيابي عملكرد مالي و جريانهاي نقدي آتي براي آنها فراهم آورد.
استاندارد شماره 7: مخارج تحقیق و توسعه
این استاندارد حذف شده است و با استاندارد شماره ۱۷(دارایی های نامشهود) تلفیق شده است.
استاندارد شماره 8: حسابداري موجودي مواد و کالا
موجودی مواد و کالا بخش عمده ای از دارایی های بسیاری از واحد های تجاری را تشکیل می دهند.
در این استاندارد نحوه ارزشیابی و انعکاس این دارایی ها در صورت های مالی بررسی می شود.
استاندارد شماره 9: حسابداري پيمانهاي بلندمدت
به دلیل ماهیت پیمان های بلندمدت معمولا تاریخ شروع و تکمیل پیمان در یک دوره مالی نیست. مهم ترین مسئله درباره پیمان های بلندمدت، که در این استاندارد نیز به آن توجه ویژه شده است، تخصیص درآمدها و هزینه های پیمان به دوره هایی است که پیمان در آن جریان داشته است.
استاندارد شماره 10: حسابداري كمكهاي بلاعوض دولت
اين استاندارد براي حسابداري كمكهاي بلاعوض دولت و ساير اشكال كمكهاي دولتي بكار گرفته می شود.
استاندارد شماره 11: داراييهاي ثابت مشهود (تجديد نظر شده 1386 و اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
دارایی های ثابت مشهود مانند ساختمان، زمین و ماشین آلات، از مهم ترین دارایی های واحد تجاری هستند.
موضوعات اصلي در حسابداري داراييهاي ثابت مشهود عبارت از شناخت دارايي، تعيين مبلغ دفتري آن و شناخت هزينه استهلاك و زيان کاهش ارزش دارايي است. در این استاندارد این موضوعات بررسی شده است.
استاندارد شماره 12: افشاي اطلاعات اشخاص وابسته (تجديد نظر شده 1386)
عملکرد مالي واحد تجاري ممکن است تحت تأثير وجود اشخاص وابسته، و معاملات فيمابين قرار گرفته باشد.
هدف این استاندارد، تعیین الزامات افشای این اطلاعات در صورت های مالی است.
استاندارد شماره 13: حسابداري مخارج تأمين مالي
این استاندارد به روش حسابداری مخارج تامین مالی می پردازد. مخارج تأمين مالي عبارت است از سود تضمين شده، كارمزد و ساير مخارجي كه واحد تجاري براي تأمين منابع مالي متحمل مي‌شود.
استاندارد شماره 14: نحوه ارائه داراييهاي جاري و بدهيهاي جاري
از جمله اطلاعاتی که برای استفاده کنندگان از صورت های مالی مفید واقع می شود، دارایی ها و بدهی های جاری است. معمولاً به مـازاد دارايي هـاي جاري بر بدهي هاي جاري، ” خالص دارايي هاي جـاري“ يا ” سرمايه در گردش“ و به مازاد بدهيهاي جاري بر دارايي هاي جاري ” خالص بدهي هاي جاري“ اطلاق مي‌شود.
این استاندارد نحوه ارائه این موارد در ترازنامه را بررسی می کند.
استاندارد شماره 15: حسابداری سرمایه‌گذاریها (اصلاح شده بر اساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
این استاندارد نحوه حسابداری و افشای سرمایه گذاری ها را بررسی می کند.
استاندارد شماره 16: آثار تغییر در نرخ ارز (تجدید نظر شده 1391 و اصلاح شده 1392)
برخی واحد های تجاری معاملات خارجی و بر پایه ارز انجام می دهند و صورت های مالی خود را به ارز ارائه می کنند. این استاندارد نحوه انعکاس معاملات ارزی و عملیات خارجی در صورت های مالی و همچنین عملیات تسعیر ارز را تعیین می کند.
استاندارد شماره 17: داراييهاي نامشهود (تجديد نظر شده 1386 و اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
دارايي نامشهود عبارت است از يك دارايي قابل تشخيص غيرپولي و فاقد ماهيت‌عيني.
در این استاندارد مواردی مانند معیار و زمان شناخت، تعیین مبلغ دفتری، استهلاک و افشای دارایی های نامشهود بررسی شده است. مفاد این استاندارد با استاندارد بین المللی حسابداری 38 (IAS 38) مطابقت دارد.
استاندارد شماره 18: صورت های مالی جداگانه (تجدید نظر شده 1398)
منظور از صورت های مالی جداگانه، صورت های مالی واحد های فرعی و وابسته به واحد تجاری است.
واحد های تجاری باید طبق الزامات این استاندارد نسبت به حسابداری و افشای صورت های مالی جداگانه اقدام کنند.
استاندارد شماره 19: ترکیبهای تجاری (تجديدنظر شده 1384)
ترکیب تجاری، اجتماع واحدها یا فعالیتهای تجاری جداگانه در قالب یک شخصیت گزارشگری است. هدف این استاندارد، تعیین الزامات مربوط به گزارشگری مالی ترکیبهای تجاری است. طبق این استاندارد کلیه ترکیبهای تجاری باید با استفاده از روش خرید به حساب گرفته شود. یعنی واحد تحصیل‌کننده، داراییها و بدهیهای قابل تشخیص واحد تحصیل شده را به ارزش منصفانه آنها در تاریخ تحصیل شناسایی می‌کند.
استاندارد شماره 20: سرمایه گذاری در واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص (تجدید نظر شده 1398)
در این استاندارد، نحوه حسابداری سرمایه‌گذاری و الزامات بکارگیری روش ارزش ویژه در حسابداری واحدهای تجاری وابسته و مشارکتهای خاص بررسی شده است.
استاندارد شماره 21: حسابداری اجاره‌ها (اصلاح شده بر اساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
هدف اين استاندارد،ارائه رويه‌هاي حسابداري مناسب و روش افشاي درست براي اجاره‌هاي سرمايه‌اي و عملياتي توسط اجاره‌دهنده و اجاره‌كننده است. طبق تعاریف ارائه شده در همین استاندارد، اجاره موافقتنامه‌اي است كه به موجب آن، اجاره‌دهنده در قبال دريافت مبلغ يا مبالغ مشخصي حق استفاده از دارايي را براي مدت مورد توافق به اجاره‌كننده واگذار مي‌كند.
استاندارد شماره 22: گزارشگري مالي ميان‌دوره‌اي (اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
صورت های مالی ميان‌دوره‌اي در واقع همان صورت های مالی استاندارد هستند اما برای یک دوره میانی در سال مالی تهیه و تنظیم می شوند. هدف این استاندارد تعیین حداقل هایی است که با وجود آن ها یک صورت مالی ميان‌دوره‌اي استاندارد تلقی می شود.
استاندارد شماره 23: حسابداري مشاركتهاي خاص (اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
منظور از مشارکت خاص توافقي قراردادي است كه به موجب آن دو يا چند طرف، يك فعاليت اقتصادي تحت كنترل مشترك رابه عهده مي‌گيرند. در این استاندارد نحوه ارائه دارایی ها، بدهی ها، درآمدها و هزینه ها در مشارکت خاص بررسی شده است.
استاندارد شماره 24: گزارشگري مالي واحدهاي تجاري در مرحله قبل از بهره‌برداري
هدف این استاندارد تشخیص واحد های تجاری در مرحله قبل از بهره برداری و ارائه رویه های حسابداری مناسب جهت شناسایی اطلاعات حسابداری خاص این مرحله است.
استاندارد شماره 25: گزارشگري بر حسب قسمتهاي مختلف
برخي واحدهاي تجاري، محصولات و خدمات متنوعي توليد و ارائه مي‌كنند يا در مناطق جغرافيايي متفاوتي فعاليت دارند كه از نرخ هاي سودآوري و فرصتهاي رشد مختلفي برخوردارند. هدف اين استاندارد، ارائه مباني گزارشگري اطلاعات مالي بر حسب قسمتهاي مختلف يك واحد تجاري است به نحوی که این اطلاعات به قضاوت آگاهانه در مورد کل واحد تجاری کمک کنند.
استاندارد شماره 26: فعاليتهاي كشاورزي
این استاندارد یکی از استانداردهای تخصصی است که در بالاتر ذکر شد. در این استاندارد حسابداری دارایی های زیستی و تولید های کشاورزی در زمان برداشت بررسی شده است.
استاندارد شماره 27: طرحهاي مزاياي بازنشستگي
در ایران صندوق هایی مانند سازمان تأمين اجتماعي، صندوق بازنشستگي كشوري و صندوقهاي شركتها و سازمانها متولی اجرای طرح های بازنشستگی هستند. در این استاندارد حسابداری طرح های مزایای بازنشستگی بررسی شده است.
استاندارد شماره 28: فعاليتهاى بيمه عمومى
هدف اين استاندارد ارائه روش هاى حسابدارى براى حق‌بيمه، خسارت و مخارج تحصيل بيمه‌هاى عمومى و همچنين افشاى اطلاعات اين نوع فعاليتها در صورتهاى مالى شرکتها و مؤسسات بيمه است.
استاندارد شماره 29: فعاليتهاي ساخت املاک(اصلاح شده براساس استانداردهای حسابداری جدید تا مهر 1389)
در اين استاندارد روشهاي حسابداري درآمد و مخارج مرتبط با فعاليتهاي ساخت املاک بررسی شده است. موضوع اصلي اين استاندارد، شناخت و تخصيص درآمدها و مخارج فعاليتهاي ساخت املاک در دوره‌هاي مالي انجام اين فعاليتهاست.
استاندارد شماره 30: سود هر سهم
هدف این استاندارد بررسی حسابداری سود سهام و یکسان سازی رویه های محاسبه آن است.
موضوع اصلی استاندارد بین المللی حسابداری 33 (IAS 33) نیز در مورد سود هر سهم (EPS) است.
استاندارد شماره 31: داراييهاي غيرجاري نگهداري شده براي فروش و عمليات متوقف شده
طبق تعاریف ارائه شده در این استاندارد یک دارایی غیر جاری زمانی به عنوان “نگهداری شده برای فروش” تلقی می شود که مبلغ دفتري آن، عمدتاً از طريق فروش و نه استفاده مستمر بازیافت گردد. در این استاندارد روش های مناسب برای حسابداری اینگونه دارایی ها و همچنین روش های افشای عملیات متوقف شده بررسی شده است.
استاندارد شماره 32: کاهش ارزش داراییها
هدف این استاندارد تجویز روش هایی است که واحد تجاری با بکارگیری آنها اطمینان می‌یابد داراییها بیش از مبلغ بازیافتنی منعکس نمی‌شود.
استاندارد شماره 33: مزایای بازنشستگی کارکنان
در این استاندارد روش های گزارشگری مالی و افشای مزایای بازنشستگی کارکنان واحد تجاری ارائه شده است.
استاندارد شماره 34: رویه‌های حسابداری، تغییر در برآوردهای حسابداری و اشتباهات
تغییر در رویه ها و برآورد های حسابداری و همچنین اشتباهات و اصلاح آن ها، از مباحث مهم حسابداری هستند. این استاندارد روش های مناسبی برای حسابداری و افشای تغییر رویه ها، تغییر برآوردها و اشتباهات در حسابداری، ارائه می کند.
استاندارد شماره 35: مالیات بر درآمد
مالیات و به خصوص مالیات بر درآمد از مسائل مهم و تاثیرگذار بر سود واحد تجاری هستند. در این استاندارد نحوه حسابداري ماليات بر درآمد بررسی شده است.
استاندارد شماره 36 : ابزارهای مالی: ارائه
ابزار مالي قراردادي است كه براي يك واحد تجاري، دارايي مالي و براي واحد تجاري ديگر، بدهي مالي يا ابزار مالكانه ايجاد مي‌كند. هدف اين استاندارد، تعيين اصول ارائه ابزار‌هاي مالي به عنوان بدهي يا حقوق مالكانه و تهاتر داراييهاي مالي و بدهيهاي مالي است.
استاندارد شماره 37: ابزارهای مالی: افشا
این استاندارد واحد های تجاری را ملزم می کند تا اطلاعات مربوط به ابزارهای مالی را افشا کنند. این اطلاعات می توانند در ارزیابی اهمیت و میزان ریسک های ناشی از این ابزارها به استفاده کنندگان کمک کنند.
چهار استاندارد بعد، استانداردهای تازه تصویب سازمان حسابرسی هستند.
علت تصویب این چهار استاندارد ابهامات استاندارد های قبلی درباره ترکیب های تجاری، مشارکتها و همچنین صورت های مالی تلفیقی است.
استاندارد شماره 38: ترکیب های تجاری (مصوب 1398)
هدف این استاندارد، بهبود مربوط بودن، قابلیت اتکا و قابلیت مقایسه اطلاعاتی است که واحد گزارشگر، در صورتهای مالی خود درباره ترکیب تجاری و آثار آن ارائه می‌کند.
استاندارد شماره 39: صورت های مالی تلفیقی (مصوب 1398)
در این استاندارد اصول ارائه و تهیه صورتهای مالی تلفیقی در زمانی که واحد تجاری، یک یا چند واحد تجاری دیگر را کنترل می‌کند، بررسی شده است.
استاندارد شماره 40: مشارکتها (مصوب 1398)
مشارکت، توافقی است که به موجب آن، دو یا چند طرف کنترل مشترک دارند.
هدف این استاندارد، تعیین اصول گزارشگری مالی برای واحدهای تجاری است که در مشارکتها، منافعی دارند.
استاندارد شماره 41: افشای منافع در واحدهای تجاری دیگر (مصوب 1398)
هدف این استاندارد، الزام واحد تجاری به افشای اطلاعاتی است که استفاده‌کنندگان صورتهای مالی را قادر به ارزیابی ماهیت منافع آن ها از واحد های تجاری دیگر می کند.
استانداردهای حسابداری در آمریکا
ایالت متحده آمریکا یکی از کشورهایی است که استانداردهای بین المللی حسابداری را کمی تغییر داده است.
هیئت استانداردهای حسابداری مالی (به اختصار FASB)، یک سازمان مستقل و غیرانتفاعی در ایالت متحده آمریکا است که استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی را برای شرکتهای دولتی و خصوصی و به طور کلی تمام سازمان هایی که از اصول حسابداری پذیرفته شده (GAAP) تبعیت می کنند، تعیین می کند. در واقع این سازمان نقشی همانند نقش کمیته تدوین استانداردهای حسابداری در ایران دارد و استانداردهای حسابداری مالی را برای شرکت هایی که در ایالت متحده فعالیت دارند، مشخص می کند.
FASB متشکل از 7 عضو است که به صورت تمام وقت خدمت می کنند. اعضا توسط هیئت بنیاد حسابداری مالی (FAF) انتخاب می شوند. این 7 عضو از بخش های مختلف سیستم حسابداری انتخاب می شوند و هر کدام دانش و توانایی خاصی در یکی از بخش های حسابداری دارند. این موضوع سبب می شود FASB استانداردهای پیشنهادی را از تمام جهات بررسی کند.
نتیجه گیری
استاندارد های حسابداری ابزار اصلی حسابداران برای مواجهه با مسائل پیچیده و مهم حسابداری هستند. برای ورود به حرفه حسابداری و تبدیل شدن به یک حسابدار موفق، حسابداران باید با این استانداردها آشنا باشند و روش استفاده درست از آن ها را بدانند.
منابع
استانداردهای حسابداری منتشر شده توسط سازمان حسابرسی، کمیته تدوین استانداردها
www.fasb.org
