امروزه خرید و فروش اوراق بهادار و به دنبال آن اوراق مشتقه توسط افراد حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی بسیار رواج یافته است.
به مواردی که در بازارهای مالی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند ابزارهای مالی گفته می‌شود.
ابزارهای مالی وسایلی برای نقل و انتقال وجه از سهامداران دارای مازاد سرمایه که مایل به سرمایه گذاری هستند به کسانی که به این وجوه برای سرمایه گذاری نیاز دارند می‌باشند.
همچنین ابزارهای مالی وسیله‌ای برای تجمیع به شمار می‌روند.
انباشت پس اندازهای خانوار برای تأمین مالی طرح‌های بزرگ سرمایه گذاری، بدون تجمیع که بخش تفکیک ناپذیر نظام مالی است، امکان پذیر نیست.
اگر امکان تجمیع از طریق صدور دارایی‌های مالی وجود نداشت، این امکان برای خانوارها به وجود نمی‌آمد که سرمایه‌های خود را تجهیز کنند و در سبد متنوعی از دارایی‌های حقیقی سرمایه گذاری نمایند.
در اقتصاد مالی مشتقات مجموعه ابزاری هستند که دارای خصوصیات مشترک می باشد.
این واژه بر کلیه ابزارهای قابل معامله در بورس و فرابورس که مرتبط با معامله اوراق بهادار، ارز، نرخ بهره، کالا و… باشد، اطلاق می‌شود.
علت نام گذاری اوراق مشتقه این است که ارزش آن‌ها مشتق از قیمت دارایی پایه آن‌ها است.
یعنی با افزایش قیمت مورد موضوع قرارداد، ارزش ابزارهای مشتقه افزایش می یابد و با کاهش قیمت آن ارزش و قیمت ابزارهای مشتقه کاهش می‌یابد.
اوراق مشتقه چیست؟
دسته‌ای از ابزارهای مالی هستند که ارزش خود را از کالای فيزیکی دیگری که دارایی پایه شناخته می‌شود، می‌گيرند.
دارایی پایه می‌تواند سهام، کالا، بورس‌های خارجی، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.
انواع قراردادهای اوراق مشتقه
- قراردادهای سلف
- قراردادهای آتی
- قراردادهای اختيار معامله
- قراردادهای معاوضه
قرارداد سلف
قرارداد سلف، قراردادی است که به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده، با قيمت مورد توافقی که طرفین هنگام امضاء قرارداد تعيين میکنند، بين دو طرف در خارج از بورس منعقد می‌شود.
قرارداد سلف از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین قراردادهای مشتقه تلقی می‌شود.
قرارداد آتی
این قرارداد توافقی است که بين دو طرف در بورس، به منظور خرید یا فروش مقداری معين و کيفيتی مشخص از یک دارایی، در زمان مشخصی در آینده با قيمت مورد توافقی که هنگام امضای قرارداد تعيين می‌‌‌‌گردد، منعقد می‌شود.
قرارداد اختيار معامله
این قرارداد دارای دو طرف است.
- خریدار اختيار معامله و قرارداد آن
قراردادی است که به دارنده آن حقی جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه، در زمانی مشخص و قيمتی معين در آینده بدون اینکه اجباری در معامله وجود داشته باشد را می‌دهد.
- فروشنده اختيار معامله و قرارداد آن
قراردادی است که طبق آن اگر خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی به خریدار می‌باشد.
در این قرارداد، فروشنده مبلغی را بعنوان پشتوانه قيمت معامله بنام حق بيمه از خریدار دریافت می‌کند.
قرارداد معاوضه
قراردادهای معاوضه همانطور که از نام آن‌ها مشخص است همان معاوضه کالا با کالا می‌باشد.
طبق مواد تعریف شده در قانون مدنی معاوضه عقدی است که به وسیله آن به یکی از طرفین مالی می‌دهد، در عوض مالی از طرف دیگر اخذ می‌کند، بدون توجه کردن به اینکه یکی از طرفین مبیع و دیگری ثمین باشد.
مبیع در در اصطلاح فقهی به معنای چیزی است که مورد بیع است و آن چیزی است که بیع بر آن تعلق می‌گیرد یعنی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.
در مقابل مبیع، ثمین به معنای گران قیمت و باارزش است.
موارد استفاده از اوراق مشتقه
اوراق مشتقه قبلاً به منظور نرخ ارز برای مبادله کالاها به صورت بین‌المللی جهت تضمین و تثبیت استفاده می‌شدند.
از آنجایی که ارز کشورهای مختلف دارای ارزش متفاوتی بودند، معامله گران بین‌المللی به نظام حسابداری برای این تفاوت‌ها نیاز پیدا کردند.
امروزه، اوراق مشتقه بر اساس انواع مختلفی از معاملات بنا شده‌اند و استفاده‌های بیشتری نیز دارند.
حتی مشتقه‌هایی بر پایه اطلاعات آب و هوایی مثل میزان باران یا تعداد روزهای بارانی یک منطقه خاص نیز وجود دارند. اوراق مشتقه در شاخه اوراق بهادار جای می‌گیرند و دارای شاخه مخصوصی نیستند، به همین دلیل به مرور انواع مختلفی از مشتقه‌ها به وجود آمدند.
همینطور مشتقه‌ها دارای کاربردهای متفاوتی بر اساس انواعشان هستند.
از اوراق مشتقه می‌توان برای پوشش یا بیمه شدن در برابر ریسک یک دارایی استفاده کرد.
اوراق مشتقه همچنین می‌توانند در سفته بازی برای شرط‌بندی قیمت‌های آینده دارایی‌ها و دور زدن مسائل مربوط به نرخ مبادله نیز مورد استفاده قرار بگیرند.
فرض کنید :
یک سرمایه گذار اروپایی سهامی در یک شرکت آمریکایی را با استفاده از دلار آمریکا خریداری می‌کند، او درحالی‌که سهام را در اختیار دارد، در معرض ریسک نرخ مبادله قرار می‌گیرد.
برای پوشش این ریسک، سرمایه گذار می‌تواند قراردادهای آتی ارزی را خریداری کند تا یک نرخ مبادله مشخص برای فروش سهام خود در آینده و تبدیل دلار به یورو را برای خود از قبل ثبت کند.
افراد در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم میشوند؟
این افراد تلاش میکنند تا با استفاده از ابزار و اوراق مشتقه، ریسک ناشی از تغییرات قیمتی دارایی‌ها را کاهش دهند تا بتوانند ریسک آن را مدیریت نمایند.
این افراد شامل کسانی میشوند که بازارهای مختلف را رصد و بررسی میکنند و از این طریق به دنبال کسب سود از محل اختلاف قیمت اوراق مشتقه یکسان در بازارهای مختلف هستند.
کسانی که به استقبال ریسک می‌روند و امید دارند که با قرارگرفتن در موقعیت‌های گوناگون به کسب سود برسند، بورس بازان یا سفته بازان هستند.
اوراق مشتقه در کجا معامله میشوند؟
بورس اوراق بهادار
بورس یک مکان مرکزی برای انجام معاملات خریداران و فروشندگان است.
قراردادها در بورس به شکل استاندارد هستند و قیمت‌های مربوطه، برای تمام کسانی که وارد بازار میشوند، یکسان است.
قیمت‌های بورس توسط کارگزارانی که از طرف مشتریان، شرکت‌ها یا خودشان فعالیت میکنند، تعیین می‌‌‌‌گردد.
این سیستم قیمت‌گذاری باعث ایجاد و پذیرش وسیع قیمت مرجع در خصوص سهام عرضه شده می‌شود که تحت عنوان کشف قیمت شناخته می‌شود.
توجه داشته باشید که بورس برای خود موقعیت معاملاتی تعیین نمیکند و برای داشتن موقعیت معاملاتی هم به افراد توصیه خاصی نمیکند.
مسولیت بورس این است که به عنوان ناظر، بازار معاملات را سالم و نظام یافته نگه دارد.
تمامی‌‌‌‌بورس‌ها دارای قوانین منظمی بوده و از هویت و موقعیت معاملاتی افراد باخبر هستند
افرادی که قوانین بورس را زیر پا بگذارند، متحمل پرداخت جریمه یا مجازات‌های دیگر خواهند شد.
بورس کالا
بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته است که در آن بطور منظم کالای معینی با ساز و کاری خاص مورد معامله قرار می‌گیرد.
امروزه طبقه‌بندی‌های متعددی برای یک بورس کالایی وجود دارد، اما گسترش بازارهای بخش مالی و حقیقی اقتصادی باعث شده چندین نوع از بورس‌ها در قالب یک تشکل متمرکز قرار داشته باشند.
بازار فرا بورسی
مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت طیف وسیعی از بنگاه‌های اقتصادی برای تامین مالی از طریق بازار سرمایه است.
به این ترتیب رویه های پذیرش شرکت‌ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه‌ای در فرابورس رقم خورده که شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط، در سریع ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و بتوانند از تمامی مزایای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.
فرابورس به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه کشور، ابزارهای تامین مالی متنوعی را برای بنگاه های اقتصادی فراهم آورده و بر اساس شرایط فعالیت هر بنگاه، گزینه های مناسبی را به منظور بهره مندی حداکثری از مزایای بازار سرمایه پیشنهاد می کند.
بازار معاملاتی سنتی
در این بازار معامله‌گران سازنده بازار بوده و قیمت خرید و فروش خود را اعلام میکنند.
معامله‌گران قیمت‌های خود را پیشنهاد داده و قیمت از طریق تلفن مذاکره شده یا ممکن است برخی اوقات هم از طریق سایت‌های اینترنتی اعلام شود. به این گونه معاملات، معامله دو طرفه گفته می‌شود، زیرا دو طرف معامله از قیمتی که در یک مقطع زمانی توسط تلفن ارائه می‌شود، مطلع می‌‌‌‌گردند.
بازار معاملاتی الکترونیکی
این بازار تقریبا شبیه به معاملات الکترونیکی در بورس است.
در این بازار محصولات، واسطه‌ها و مشتریان به صورت الکترونیکی باهم در تماس و مبادله هستند.
این بازار نماد مجازی بازار فیزیکی است و به طور کلی فعالیت‌های اقتصادی تحت این فضا اقتصاد الکترونیکی است.
بازار معاملاتی بهینه
ین بازار معاملاتی ترکیبی از دو بازار پیشین بوده و معامله‌گر بر اساس آن‌ها به معاملات الکترونیکی می‌‌‌‌پردازد.
معامله‌گر قیمت خرید و فروش خود را انحصارا به اطلاع فعالان بازار می‌‌‌‌رساند.
معامله‌گر در این بازار معامله به عنوان طرف معامله در هر قرارداد عمل می‌کند، بنابراین نصف ریسک اعتباری مثلا نوسانات منفی در قیمت در بازار به او برمی‌‌‌‌گردد.
مزایای ابزارهای مشتقه شامل چیست؟
نقدشوندگی بالا
اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات دارای سرعت معاملات و درجه نقدشوندگی بالاتری هستند، اما این به معنای این نیست که شما می‌توانید کالاها یا اوراق بهادار خود را به راحتی به پول نقد تبدیل کنید. حجم معاملات ابزارهای مشتقه در بازار معاملات روز دنیا هر روز در حال افزایش است و علت آن هم این است که استفاده از مارجین برای تامین هزینه‌های مالی کم‌تر شده و به دنبال آن ریسک ورود به بازار هم کم‌تر می‌شود.
اهرم در معاملات
در معاملات ابزارهای مشتقه، اهرم وجود دارد و این یعنی شما لازم نیست در معاملات تمام پول آن‌ها را پرداخت کنید که این به شما کمک می‌کند تا در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید و هرچه تحلیل‌هایی که انجام می‌دهید درست‌تر باشد، سود بیشتری نصیب شما خواهد شد. در این میان توجه داشته باشید همانطور که تحلیل درست سود بیشتری را از آن شما می‌کند، استفاده نادرست از این ابزار هم شما را متحمل پرداخت زیان خواهد کرد.
پوشش ریسک
با استفاده از قراردادهای آتی دو طرف قرارداد می‌توانند بین خود قراردادی را با قیمت مشخص تنظیم کنند و درمورد آن به توافق برسند، به این ترتیب اگر قیمت کالا تغییر کند هم هیچ یک از طرفین متحمل زیان نخواهند شد.
به پایان مقاله اوراق مشتقه رسیدیم، امیدواریم این مقاله مفید واقع شده باشد.
ممنون از همراهیتان.
مجموعه AccTrain طی سالها تلاش ارايه کننده انواع نرم افزارحسابداری موجود در بازار می باشد،.
مفتخریم پاسخ گوی نیاز شما باشیم .
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مالیات و مباحث مالی با ما همرا باشید.
