استهلاک چیست؟ تعریف، روش های محاسبه و حسابداری

مقدمه

استهلاک یکی از مباحث مهم و کاربردی دنیای حسابداری است و در تعیین ارزش دارایی ها نقش اساسی دارد.
امروز می‌خواهیم شما را بیشتر با این مفهوم آشنا کنیم. با سایت ما همراه باشید.

تعریف استهلاک

طبق اصول حسابداری دارایی ها باید بر اساس ارزش دفتری آن ها در دفاتر ثبت شوند.
اما ارزش دفتری دارایی ها ثابت نمی ماند و کاهش می یابد. به این خاصیت دارایی ها استهلاک پذیری و به این اتفاق مستهلک شدن می گویند.

برای استهلاک (Depreciation) دو تعریف قابل ذکر است:

1. تخصیص هزینه خرید یک دارایی به سال های کارکرد آن در طول عمر مفید دارایی: طبق این تعریف، استهلاک نشان می دهد که چه مقدار از ارزش یک دارایی در طول سال مالی مورد استفاده قرار گرفته است.
   در واقع این مفهوم تلاش می کند که هزینه کسب دارایی را با درآمدهای بدست آمده از طریق آن دارایی مطابقت دهد.
2. کاهش ارزش دارایی ها به علل مختلف: ارزش دارایی ها به علل زیر کاهش پیدا می کند:
   • فرسودگی ناشی از استفاده از دارایی
   • پوسیدگی و زنگ زدگی
   • عدم کفایت و ناکارآمدی دارایی
   • گذشت زمان و طی شدن عمر مفید دارایی
   • تعویض زودتر از موعد به علت نابابی

به کاهش ارزش دارایی های  واحد تجاری به علل بالا ، هزینه استهلاک و به مجموع این هزینه ها، استهلاک انباشته می گویند.
همچنین این دو عنوان، نام دو حساب در دفاتر واحدهای تجاری هستند که در بخش های بعدی بیشتر با نحوه ثبت آن ها
آشنا می شویم.

روش های محاسبه استهلاک

طبق استاندارد حسابداری شماره 11 (دارايي های ثابت مشهود) روش های مورد قبول برای محاسبه استهلاک شامل: خط ‌مستقيم‌، نزولي‌ و تعداد توليد يا كاركرد است.
روش مورد استفاده، بايد منعکس‌کننده الگوي مصرف منافع اقتصادي آتي مورد انتظار دارايي توسط واحد تجاري باشد.

همچنین طبق ماده 47 این استاندارد، روش‌ استهلاك‌ مورد استفاده‌ براي‌ دارايي‌ بايد حداقل در پايان هر دوره مالي بازنگري شود و در صورت تغییر در الگوی مصرف منافع واحد تجاری، تغییر کند.
در استاندارد حسابداری شماره 6 (گزارش عملکرد مالی) تغییر در روش محاسبه به عنوان تغییر در برآورد حسابداری آورده شده، بنابراین بر صورت های مالی سال های گذشته تاثیر نمی گذارد و فقط بر صورت های مالی سال جاری و سال های آینده تاثیر می گذارد.

در محاسبه استهلاک مفاهیمی مانند ارزش اسقاط و عمر مفید نقش کاربردی دارند:

• ارزش اسقاط: ارزش اسقاط عبارت است از مبلغی که پیش بینی می‌شود از فروش دارایی یا در تعویض به هنگام انصراف از کار آن عاید شود. این مبلغ باید با توجه به ارزش بازار و ارزش منصفانه دارایی محاسبه شود.
• عمر مفید: عمر مفید عبارت است از حداقل میزانی که انتظار می رود از دارایی جهت درآمدزایی استفاده شود. این میزان می‌تواند بر اساس زمان، تعداد تولید یا کارکرد باشد.

اکنون به روش های محاسبه می پردازیم:

1) روش خط مستقیم (محاسبه استهلاک)

در این روش فرض می شود که هزینه خرید دارایی به صورت یکسان به سال های کارکرد آن تخصیص داده می شود.
فرمول محاسبه در این روش به شکل زیر است:

برای مثال اگر قیمت تمام شده یک دارایی برابر 7.500.000 ریال و ارزش اسقاط آن برابر 500.000 ریال و عمر مفید آن 5 سال باشد،
هزینه استهلاک سالانه آن به شکل زیر بدست می آید:

1.400.000= 5 / (500.000 – 7.500.000) = هزینه استهلاک سالانه

2) روش نزولی (محاسبه استهلاک)

در این روش هزینه استهلاک سال های اول بیشتر از سال های بعدی فرض می شود.
توجیه این فرض آن است که دارایی نو بیشتر از دارایی کهنه کارایی دارد و بیشتر استفاده می شود.
در روش نزولی این هزینه برای هر سال به صورت جداگانه محاسبه می شود.
روش نزولی خود به دو روش نزولی با نرخ ثابت و نزولی با نرخ مضاعف تقسیم می شود:

الف) روش نزولی با نرخ ثابت

در این روش هزینه استهلاک سالانه به کمک فرمول زیر به دست می آید:

مثلا اگر در مثال بالا نرخ ثابت ثابت %20 فرض شود، هزینه استهلاک سالانه به شکل زیر بدست می آید:

1.500.000 = %20 × (7.500.000 ) = هزینه استهلاک سال اول
1.200.000 = %20 × (1.500.000– 7.500.000 ) = هزینه استهلاک سال دوم
960.000 = %20 × (2.700.000 – 7.500.000 ) = هزینه استهلاک سال سوم
768.000 = %20 × (3.660.000 – 7.500.000 ) = هزینه استهلاک سال چهارم
614.000 = %20 × (4.428.000 – 7.500.000 ) = هزینه استهلاک سال پنجم

ب) روش مانده نزولی با نرخ مضاعف

تنها تفاوت این روش با روش مانده نزولی در نرخ ثابت آن است. در این روش نرخ ثابت 2 برابر نرخ به روش خط مستقیم است. (نرخ به روش خط مستقیم برابرست با 1 بر روی عمر مفید)
مثلاً برای مثال بالا این نرخ برابر %10 است.

3) روش تعداد تولید یا کارکرد (محاسبه استهلاک)

این روش که نام دیگر آن مجموع آحاد تولید است، تنها روش محاسبه استهلاک است که در آن زمان مبنای محاسبه نیست بلکه از
تعداد تولید جهت محاسبه استفاده می شود.
فرمول محاسبه هزینه استهلاک سالانه با این روش به شرح زیر است:

 حسابداری استهلاک

طبق استاندارد حسابداری شماره 11 ، فرآيند استهلاک دارايي ثابت مشهود از زماني که دارايي آماده بهره‌برداري است آغاز مي‌شود.
استهلاک دارايي تا زماني شناسايي مي‌شود که ارزش باقيمانده از مبلغ دفتري کمتر باشد، حتي اگر ارزش منصفانه دارايي بيش از مبلغ
دفتري آن باشد.

ثبت در دفتر روزنامه

مبلغ هزینه استهلاک سالانه محاسبه شده، به شکل زیر در دفتر روزنامه درج می شود:

نمایش در ترازنامه

مانده نهایی حساب استهلاک انباشته باید در ترازنامه واحد تجاری، در بخش دارایی ها و به صورت یک رقم کاهنده پایین ارزش
دفتری دارایی مربوطه درج شود.

نمایش در صورت سود و زیان

همچنین مبلغ استهلاک هر دوره بايد در صورت سود و زيان منعکس شود مگر اينکه در مبلغ دفتري دارايي ديگري منظور گردد.
تمامی هزینه های شناسایی شده در این مورد در صورت سود و زیان و در بخش “هزینه های عمومی” نمایش داده می شوند.

محاسبه استهلاک در نرم افزار حسابداری سپیدار

نرم افزار حسابداری سپیدار، یکی از نرم افزارهای محبوب و کاربردی در بازار نرم افزارهای حسابداری است.
یکی از بخش های کاربردی نرم افزار سپیدار، سیستم دارایی ثابت است.
سیستم دارایی ثابت سپیدار، یک سیستم جامع و یکپارچه است که سادگی در فرایند محاسبه استهلاک اموال، پلاک گذاری، سهولت در
نگهداری و گزارش گیری اطلاعات دارایی‌ها را مطابق با آخرین تغییرات قانونی در اختیار مشتریان قرار می‌دهد.
روش محاسبه استهلاک در این بخش نرم افزار سپیدار منطبق بر اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم است. جهت محاسبه استهلاک کافیست در فرم دارایی ها، بعد از انتخاب روش ، بر روی گزینه محاسبه استهلاک کلیک کنید.

نکاتی مهم درباره استهلاکات خاص

1) دارایی های نامشهود

دارایی های نامشهود دارایی هایی هستند که نمود عینی و فیزیکی ندارند، بنابراین شناسایی قیمت تمام شده، عمر مفید و همچنین
محاسبه استهلاک آن ها کار دشواری است و با محاسبه مربوط به دارایی های مشهود تفاوت دارد.
این دارایی ها به دو دسته ” با عمر مفید معین” و ” با عمر مفید نامعین” تقسیم می شوند که در محاسبه استهلاک آن ها تفاوت هایی
وجود دارد:

• دارایی نامشهود با عمر مفید معین: مبلغ استهلاک دارایی های نامهشود با عمر مفید معین باید به صورت سیستماتیک و با استفاده از یکی از روش های استهلاک (خط مستقیم،معادل آحاد یا نزولی)که با الگوی مصرف منافع اقتصادی واحد تجاری هم خوانی دارد، محاسبه شود و اگر الگوی واحد تجاری قابل تعیین نباشد باید از روش خط مستقیم استفاده شود.
• دارایی نا مشهود با عمر مفید نامعین: دارایی های ثابت نامشهود با عمر مفید نامعین مستهلک نمی شوند، بلکه واحد تجاری
  موظف است با انجام آزمون کاهش ارزش، به شکل مقایسه ارزش بازیافتنی و ارزش دفتری، در دوره های سالانه یا هر زمانی که
  شواهدی مبنی بر کاهش ارزش دارایی وجود داشته باشد، ارزش دارایی را کاهش دهد.

2) سرقفلی در ترکیب های تجاری

ترکیب تجاری، اجتماع واحدها یا فعالیتهای تجاری جداگانه در قالب یک شخصیت گزارشگری است.
تقریباً در تمام ترکیبها یک واحد تجاری به عنوان تحصیل کننده، کنترل یک یا چند واحد تجاری تحصیل شده را بدست می‌آورد.

ممکن است واحد تجاری تحصیل کننده مبلغی مازاد بر ارزش منصفانه دارایی ها و بدهی های قابل تشخیص واحد تحصیل شده را بپردازد. این مابه التفاوت “سرقفلی” نامیده می شود و به عنوان یک دارایی توسط واحد تحصیل کننده شناسایی می شود، بنابراین به عنوان یک دارایی باید مستهلک شود.
طبق استاندارد حسابداری شماره 19 (ترکیب های تجاری) سرقفلی باید بر مبنایی سیستماتیک بر اساس عمر مفید آن مستهلک شود.
در این استاندارد حداکثر عمر مفید سرقفلی مربوطه 20 سال فرض شده است اما در بند 44 آن تصریح شده است که اگر عمر مفید سرقفلی به دلایل درست و محکمی بیش از 20 سال تخمین زده شد، واحد تجاری باید سرقفلی را طی بهترین برآورد از عمر مفید آن مستهلک کند.
همچنین این استاندارد روش خط مستقیم را جهت محاسبه مبلغ هزینه استهلاک سالانه این نوع سرقفلی پیشنهاد کرده است اما استفاده از روش های دیگر نیز بلامانع است.

3) کاهش ارزش دارایی ها

گاهی ممکن است به علت کاهش ارزش ناگهانی و قابل توجه دارایی یا تغییر در فناوری یا بازار کار یک واحد اقتصادی، در ارزش دارایی ها تجدید نظر شود. به این اتفاق کاهش ارزش دارایی می گویند.
چون هر ساله مبلغی از ارزش دارایی ها مستهلک می شود، بنابراین کاهش ارزش دارایی بر این موضوع می گذارد.
نکات زیر از استاندارد حسابداری شماره 32 (کاهش ارزش دارایی ها) استخراج شده است:

• پس از شناسایی زیان کاهش ارزش، استهلاک دارایی در دوره‌های آتی باید با توجه به مبلغ دفتری جدید منهای ارزش باقیمانده
  آن (در صورت وجود)، بر مبنایی سیستماتیک و طی عمر مفید باقیمانده آن محاسبه گردد.
• وجود شواهدی حاکی از امکان برگشت تمام یا بخشی از زیان کاهش ارزش شناسایی شده برای یک دارایی (به جز سرقفلی)‌
  ممکن است بیانگر آن باشد که عمر مفید باقیمانده، روش استهلاک و یا ارزش باقیمانده دارایی نیازمند بازنگری است.
• پس از شناسایی برگشت زیان کاهش ارزش، استهلاک دارایی باید در دوره‌های آتی تعدیل شود تا مبلغ دفتری جدید دارایی
  پس از کسر ارزش باقیمانده آن بر مبنایی سیستماتیک طی سالهای باقیمانده عمر مفید دارایی، تخصیص یابد.

چند سوال متداول

1. استهلاک زیان سنواتی مالیاتی به چه شکل است؟
   پاسخ: زیان سنواتی مالیاتی در واقع زیان تایید شده توسط سازمان امور مالیاتی است و هنگام تنظیم اظهارنامه مالیاتی سال های آینده در صورت وجود سود، بخشی برای استهلاک این زیان وجود دارد.
2. ما به التفاوت هزینه استهلاک دارایی های تجدید ارزیابی شده، با چه عنوانی ثبت می شود؟
   پاسخ: این هزینه به عنوان هزینه های غیر قابل قبول مالیاتی ثبت می شود. همچنین طبق اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم افزایش بهای دارایی ها بر اثر تجدید ارزیابی به عنوان درآمد تلقی نمی شود و هزینه استهلاک ناشی از این درآمد یک هزینه قابل قبول مالیاتی نیست.
3. نحوه برخورد با حساب مازاد تجدید ارزیابی در مورد دارایی های استهلاک پذیر چگونه است؟
   پاسخ: بر اساس عمر مفید باقی مانده دارایی، حساب مازاد تجدید ارزیابی به تدریج مستهلک شده و به حساب سود انباشته منتقل می شود.

نتیجه

دارایی ها از مهم ترین اجزای واحدهای تجاری هستند و استهلاک از مهم ترین بخش های حسابداری دارایی هاست. انتخاب درست روش محاسبه هزینه استهلاک بسیار مهم است و می تواند در ارزش گذاری دارایی، مالیات تعلق گرفته به دارایی و در نهایت مالیات متحمل شده بر واحد تجاری تاثیر بگذارد. همچنین در دیگر بخش های حسابداری نیز استهلاک نقش های جزئی ولی مهم دارد که در
این پست سعی شد با آن ها بیشتر آشنا شویم. امیدواریم مطالب این پست برای شما مفید واقع شده باشد.

منبع: استانداردهای حسابداری مصوب سازمان حسابرسی